Metamorfose van de Noord-Hollandse Markermeerkust
De dijk en de jaren bewaren zeeën van tijd
Water maakt altijd
beweging waar de stroming
in zwemt
Stap in de tijd en vang het moment
Levi Noë, stadsdichter van Hoorn
Een ode aan de dijk, aangebracht in het wandelpad Westerdijk
Editie 1, 2025 | Peter Oosterling

Sinds 10 maart 2023 zijn de eerste delen van de dijkversterking Hoorn-Amsterdam geopend. Westerdijk vanaf pad langs Schouwburg Het Park. Deze schouwburg van de architecten Alberts en Van Huut is de opvolger van het oudere Het Park dat zich op de foto meer naar rechts bevond, ruwweg ter hoogte van het openingsgedicht
Foto: Peter Oosterling
Als je eind jaren 70 van Amsterdam bus 104 naar Hoorn nam, reed je na Scharwoude over de Markermeerdijk met zicht op het gelijknamige meer en het silhouet van Hoorn. Vlak voor de bus in Hoorn de Westersingel opdraaide kwam je langs het toenmalige Witte Badhuis, dat landelijke bekendheid kreeg door de voor die tijd zeer moderne technieken. Zo werd het zwemwater verwarmd met energie die aan het Markermeer werd onttrokken. Door de hoge kosten hebben badgasten er niet lang gebruik van kunnen maken; tien jaar na de opening in 1978 ging het al dicht. Het hotel dat er daarna gebouwd zou worden kwam er niet. Schouwburg Het Park staat er nu, en sinds ruim een jaar kunnen bad- en strandgasten recreëren op een aanpalend en groot Stadsstrand. Lijn 104 werd 114 en bij EBS 314. Van het meer zie je niets meer sinds de bus door de wijk Grote Waal rijdt.
Schapenkeutels
Wandelaars van het Zuiderzeepad zullen geduld moeten hebben: het duurt nog wel even voor de versterkte dijk tussen Hoorn en voorbij Durgerdam gereed is. In de jaren 90 wandelden we van Hoorn over de kruin tot Edam. Bij een café naar binnen gaan was er niet bij; daarvoor zaten er te veel schapenkeutels onder de wandelschoen. Zie voor een winterse variant Op Verkenning Gestold Water in de eerste Reiziger van 2010. Straks wandel je grote stukken over de kruin van de oeverdijk die de historische Markeerdijk uit de wind – lees: golfdruk – houdt.
Bij het verschijnen van dit artikel is de oeverdijk bewandelbaar tot de Galgenbocht. Tot in Edam en Volendam werkt de Alliantie Markermeerdijk op verschillende plaatsen aan de waterkering, zodat we voor onze tweede wandeling de bus naar Edam Busstation nemen.
Nationale waterton
Het waterschap dat de Markermeerdijk moest versterken kreeg daarmee een flinke puzzel op zijn bord. Provincie Noord-Holland had de bestaande dijk een monumentale status gegeven en stond grote ingrepen niet toe. Het aanleggen van oeverlanden aan de buitenzijde van de dijk was verboden omdat het Rijk niet wil dat de ‘nationale waterton’ kleiner zou worden. Marker- en IJsselmeer moeten zoetwater vasthouden, zodat het beschikbaar is voor onder meer drinkwater en in droogteperiodes.
Op voorstel van het waterschap staat de regelgeving tegenwoordig toe de dijk aan de buitenzijde te versterken, mits de nieuwe beschermingszone ‘overstroombaar’ is. Over enkele jaren zal er onder meer in Hoorn een geleidelijk aflopend oeverland liggen aan de buitenkant van de oude dijk. Tussen dit oeverland en het meer ligt ook een dijk, maar die ‘oeverdijk’ is een stuk lager dan de oude. Bij hoge waterstanden lopen de golven er weliswaar overheen, maar wanneer ze de oude dijk bereiken zijn ze ‘getemd’ en is het bewoonde achterland dus veilig.

Zicht vanaf het Oostereiland op het Havenlicht van Hoorn op de stenige uitloper van het Visserseiland.
Foto: Peter Oosterling
Bruggen en strandpaviljoen
Als we zijn aangekomen ter hoogte van de Galgenbocht, moeten we het eerste stuk via dezelfde route terug. Vanaf volgend najaar kunnen fietsers en wandelaars via een opvallende brug naar de historische Westfriese Omringdijk. Architecten Ney & Partners zien hun brug als ‘een soort doorsteek door een duin waar je, als je er doorheen loopt, wordt omringd door wanden maar ook door het groen aan weerszijden’. Tussen beide dijken ligt een langgerekt meertje. De brug bij de Galgenbocht krijgt boven het water een rooster dat doet denken aan veeroosters in wandelpaden, maar dan met een veel fijner raster. Op het nieuwe Stadsstrand komt het strandpaviljoen Reuring; komend voorjaar opent het zijn deuren. We wandelen terug naar het station en nemen de bus naar Edam, lijn 314.
Noordeinde
Kon de gemeente Hoorn het Stadsstrand koppelen aan de dijkversterking, het bestuur van Edam-Volendam ziet een kans om een oud probleem op het Volendammer Noordeinde op te lossen: het vele busverkeer. In 1854 opende aan de dijk een bescheiden café; een kleine dertig jaar later werd het een hotel, dat al snel populair werd bij Amerikanen die naar hun Europese roots kwamen zoeken. Verder trok de Zuiderzeekust vele schilders die bij Hotel Spaander onderdak vonden. Soms betaalden zij hun verblijf met een schilderij, waardoor Spaander uitgroeide tot een heus hotelmuseum. Aan het eind van de vorige eeuw was het merendeel van de gasten Japans. Het Noordeinde was veel te smal voor de vele elkaar passerende toeristenbussen, zodat het elke keer passen en meten werd, begeleid door adviezen van omwonenden en toeristen.
De klankbordgroep die de versterkingsplannen van het Noordeinde begeleide kwam vervolgens met een lumineus idee: leg in de dijk een tweebaans rollend trottoir aan tussen het grote parkeerterrein verderop en het hotel. Volgens de klankbordgroep zou dit minder kosten dan alleen al de engineering van de dijkversterking.
Toch werd het futuristische idee geen werkelijkheid. In plaats daarvan brengt de aannemer over een groot deel van de te versterken dijk veel zand en klei tegen de buitenkant van de oude aan. Als die grond voldoende is ingeklonken graaft hij er aan de binnenzijde een stukje af, waardoor de dijk feitelijk een stuk richting meer verschuift. Ook hier zijn straks de fietser en wandelaar welkom op de nieuwe ‘kruin’ van de dijk. Wie wil zien waarom je niet straffeloos een dijk kunt verhogen wandelt via de Haven naar het Zuideinde. Hier vind je nog de nodige oudere huisjes die niet zijn aangepast aan de laatste dijkverhoging. Om het huis te kunnen verlaten moet de bewoner enkele treden omhoog om op straatniveau te komen.

Midden november 2020 ging de bijl in dertien Canadese populieren die de Westerdijk de allure van een laan gaven. Inmiddels heeft de gemeente 20 vervangende bomen geplant. De Hoornse meubelmaker Martijn Neuvel maakte eettafels van het vrijkomende hout.
Foto: Peter Oosterling
Informatie
Waarheen
Deze Op Verkenning beschrijft twee korte wandelingen; de eerste is een rondwandeling in Hoorn over de Westerdijk en Stadsstrand en de tweede is een lijnwandeling vanaf het busstation Edam naar dat van Volendam via Edammerpad, Haven en Noordeinde.
OV naar en van Hoorn en Edam/Volendam
Raadpleeg hiervoor volgende website(s):
- 9292.nl of www.ns.nl voor de trein- en busverbindingen naar en van Hoorn n.h. en Edam/Volendam; zie voor de bussen in Waterland ook www.ebs-ov.nl/waterland. Het dichtstbijzijnde NS-station is Hoorn.
Overige informatie
- youtube.com/watch?v=4vSz5adpLoY – Stadsdichter Levi Noë over zijn ode aan de dijk
- markermeerdijken.nl
- https://strand.hoorn.nl
- facebook.com/StrandpaviljoenReuring