De spoorlijn die een kanaal moest vervangen

0.6: Station Den Helder. Een kopstation, want verder kun je niet met de trein. Nederland kent 14 van dergelijke stations, waaronder twee in andere uithoeken van ons land (Vlissingen en Delfzijl). Het huidige station dateert van 1958 en ligt een paar honderd meter ten zuiden van het oorspronkelijke gesloopte station, dat een waterstaatstation van de derde klasse was. Het verbaast misschien dat het station niet aan de haven ligt, omdat dat de oorspronkelijke doestelling was van de lijn. Maar er was toen wel degelijk een aftakking naar de haven voor goederenvervoer. Die is nog tot 2001 gebruikt en inmiddels grotendeels gesloopt.   

R 3,2: de Nollen.  Het zijn duintjes (nollen), restanten van wat vroeger kleine eilandjes waren. Het is militair terrein geweest en crossterrein, maar is nu een natuurgebied in beheer bij Landschap Noord-Holland. In 1980 begon Rudi van de Wint hier met een kunstproject. Hij maakte grote metalen beelden in het landschap. Als u in Station Den Helder Zuid uitstapt, kunt u deze bezichtigen. Een paar zijn er zelfs vanuit de trein te zien. Voor meer informatie zie: https://projectdenollen.nl/.

L4,0: Vliegveld De Kooy. De thuishaven van het Defensie Helikopter Commando. Onder de naam Den Helder Airport is het ook de uitvalsbasis voor offshore helikoptervluchten naar booreilanden.

7,2: We steken het Noord-Hollands kanaal over. Dit werd in 1824 opengesteld voor de scheepvaart. De aanleiding voor het graven van dit kanaal was dat de vaart over de Zuiderzee steeds meer hinder ondervond van zandbanken. Het moest een groot kanaal worden waar ook zeeschepen door konden. Als u het nu ziet, vraagt u zich waarschijnlijk af hoe dat kon. Het kon dan ook al vrij snel na de opening niet meer. Mede reden voor de aanleg van de spoorlijn. 

Wanneer u toch een keer naar Den Helder wilt afreizen, doe dat dan tussen eind maart en half mei. Dan staan de tulpen in bloei in wat wel aangeprezen wordt als het grootste aaneengesloten bollengebied ter wereld. De lichte zandgronden in deze regio zijn namelijk goed geschikt voor de bollenteelt. Een Google Earth opname van de maand april geeft een kleurrijk beeld van de kop van Noord-Holland (4). Er zijn verscheidene fiets- en wandeltochten uitgezet door dit bollengebied,  onder andere vanaf station Anna Paulowna (zie: Wandelroute Anna Paulowna: kilometerslange bloemenzee - Toeractief ) In andere jaargetijden zul je het moeten doen met veel kale grond. Toch is het de moeite waard om eens uit het raam te kijken naar de molens en stolpboerderijen.

12,1: Station Anna Paulowna. Grote kans dat u niet weet wie Anna Paulowna was. Het klinkt Russisch en dat klopt, want ze was de dochter van tsaar Paul I van Rusland, maar belangrijker is dat ze van 1840-1849 koningin der Nederlanden was, als echtgenote van koning Willem II. Het hier afgebeelde portret is gemaakt door Nicaise de Keyser.

21,3: Station Schagen. Tot verdriet van de Schagenaren,  zo meldt “Het geheugen van Schagen”, werd de plaats bij de aanleg van de lijn afgescheept met een station van de 5-de klasse. Het verschil in stationsgrootte is goed te zien op de lithografie van Emrik en Binger. Ruim een eeuw later, in 1967, kregen ze weer een teleurstelling te verwerken want toen  werd het klassieke stationsgebouw van Schagen vervangen door wat al snel bekend kwam te staan als 'de glazen schoenendoos'.

We kruisen op weg naar Heerhugowaard het kanaal Alkmaar Kolhorn. Voor we het station bereiken, rijden we tussen de kassen van het Alton kassengebied door met voornamelijk sierteelt.

De spoorweg en de kanalen volgen geen van beide een kaarsrechte lijn. Vandaar dat we na Heerhugowaard het kanaal Alkmaar Kolhorn nog een keer kruisen met rechts naast de brug de boot van het Abel Tasman zeekadettencorps.

Dat geldt ook voor het Noord-Hollandskanaal dat we na station Alkmaar Noord (het gebouw dateert van 2020) nog een keer oversteken. Alkmaar heeft er veel voor over gehad om het kanaal naar zich toe te halen: een deel van de omwalling is er voor gesneuveld. De toren die u links in de verte in het verlengde van het kanaal ziet is geen kerk, maar de Waagtoren aan de kaasmarkt. De enige plaats in Nederland waar door lokale producenten nog daadwerkelijk kaas wordt verhandeld. Het is wel hoofdzakelijk een toeristisch gebeuren geworden (voor meer informatie zie https://www.kaasmarkt.nl/)

42,1: Station Alkmaar: het oorspronkelijke station, een waterstaatstation van de derde klas van 1865 staat er nog, maar heeft na de vele aanpassingen geen monumentale status verkregen.  Alkmaar was heel blij met de spoorverbinding naar Den Helder. Toen later ook de lijnen naar Haarlem, Amsterdam en Hoorn werden aangelegd, benoemde de stad zichzelf trots als draaischijf in het Noord-Hollands spoorwegnet. Met het passagiersvervoer ging het goed, maar het goederenvervoer bleef achter. Er was toch nog concurrentie van het Noord-Hollanskanaal. De exploitant was dan ook blij als het kanaal bevroren was.

Meteen na het station ziet u links de watertoren. Hij is 31,4 meter hoog en heeft een watercapaciteit van 800 m3. Maar naar die hoeveelheid water zult u hier nu vergeefs zoeken. De toren heeft namelijk een kantoorfunctie gekregen. Er is een architectenbureau in gevestigd. 

Na Alkmaar verandert het landschap. Tussen Heiloo en Castricum ziet u aan de rechterzijde de duinen met de bossen steeds dichterbij komen. Vanaf station Castricum loopt u zo de duinen in. Pal naast het station kunt u in het archeologiecentrum van alles te weten komen over de bewoningsgeschiedenis van Noord-Holland. Na Castricum maakt het spoor een grote bocht naar het zuidwesten richting Uitgeest. Daarna zien we de lijn naar Haarlem naar rechts afbuigen. Deze spoorlijn is in 1867 aangelegd, zodat Alkmaar toen al via Haarlem per spoor met Amsterdam verbonden was. Na Uitgeest gaan we onder de A9 (Diemen-Alkmaar) door en rijden door het veenweidegebied van de Uitgeester- en Heemskerker polder. Dit zijn belangrijke weidevogelgebieden. Daarna passeren we nog een kanaal: de Nauernasche vaart, die de Zaan met het Noordzeekanaal verbindt met rechts de vloerbedekkingenfabriek van Forbo. Het is een van de nog resterende industrieën van de Zaanstreek, die verder vooral bekend is om zijn voedingsmiddelenindustrie. Een representant daarvan is Verkade; aan de linkerzijde in de verte zien we die naam nog staan op de oude fabriekstoren aan de Zaan.  

71,2: Station Zaanstad. De Zaan zelf met de beroemde Zaanse Schans gaan we niet zien. De voor de Zaanstreek karakteristieke architectuur zien we daarentegen uitbundig bij het station van Zaandam. Die architectuur dateert echter van 2018. Het stationsgebied kreeg toen in het kader van het stedenbouwkundig ontwikkelingsplan Inverdan een geheel nieuw uiterlijk in de traditionele Zaanse bouwstijl met o.a. links vlak naast het station het stadhuis van Zaanstad en daarachter het Innhotel.

Ook Albert Hein heeft zijn roots in de Zaanstreek.  Albert Hein zelf begon hier in 1895 met het branden van koffie. En dat wordt er nog steeds gemaakt. Het hoofdkantoor van het supermarktconcern is het ronde gebouw aan de linkerkant.

Na Zaandam gaan we meteen de Hemtunnel in. Deze tunnel verving in 1983 de Hembrug (vernoemd naar het buurtschap de Hem). Dat was een draaibrug die voor zowel het scheepvaartverkeer als het spoorverkeer een hindernis vormde. De tunnel is 2400 meter lang en aan de andere kant komen we uit in het westelijk havengebied van Amsterdam. We rijden tussen de Amerikahaven met zijhavens aan de rechterzijde en de Westhaven met zijhavens aan de linkerzijde door.  De twee schoorstenen rechts zijn van het afvalenergiebedrijf (AEB) Amsterdam. Hier wordt afval gescheiden en energie opgewekt.

79,8: Station Amsterdam Sloterdijk. Dit is een kruisingsstation. Sinds 1986 kruisen hier de lijnen Amsterdam-Schiphol en Amsterdam - Haarlem/Alkmaar elkaar ongelijkvloers. In Nederland is alleen Amsterdam Duivendrecht ook een kruisingsstation.

Voordat we Station Amsterdam Centraal binnenrijden zien we links een gebouw met een rond dak. Dit gebouw heeft meer betekenis voor u als reiziger dan u zou vermoeden. Het heeft wel wat weg van een verkeerstoren en dat is het in feite ook. Het is het regionale kantoor van ProRail. Hier zitten onder meer de verkeersleiders, die alle treinritten in de regio Amsterdam monitoren en zo nodig bijsturen. Amsterdammers noemen het gebouw “de vliegende schotel”.

80.8: Station Amsterdam Centraal. Hier eindigt de oorspronkelijke Lijn K, maar het is niet het eindpunt van deze trein. De intercity rijdt via Utrecht en Arnhem door naar Nijmegen. Het traject Amsterdam-Utrecht is beschreven in De Reiziger van november 2019.

Wilt u de reis vanaf Den Helder nog eens op uw gemak overdoen vanuit de stoel van de machinist  dan kan dat via Trein Cabinerit / Update Noord-Holland / Amsterdam - Den Helder - Utrecht / IC / Maart 2024 (youtube.com).