Reizen met het OV voor negen euro per maand

Hoe houden we Nederland in beweging wanneer de brandstof maar in prijs blijft stijgen en personeelsgebrek vele sectoren in de problemen brengt? Onze regering maakte een duidelijke keuze: de brandstofaccijnzen werden verlaagd voor de automobilist. Tegelijk werden de dienstregelingen van vervoerders flink ingekrompen en zijn inmiddels de prijzen van OV-tickets fors verhoogd. Betere reclame voor de auto is er bijna niet. Onze Oosterburen pakten het anders aan: Duitsland investeerde deze zomer 2,5 miljard euro in het 9-euro-ticket. Hiermee mochten reizigers van juni tot augustus voor slechts negen euro een maand lang het regionale en stedelijke OV (bussen, trams en alle treinen behalve IC’s en ICE’s) in heel Duitsland gebruiken.

52 miljoen OV-kaartjes

Het Duitse ticket betekende een ongelooflijke besparing op de dure maandabonnementen die normaal alleen geldig zijn voor een enkele regio (Tarif-/Verkehrsverbund). Het gevolg was 52 miljoen (!) verkochte kaartjes (naast de 10 miljoen abonnementen) en naar schatting 3 miljard extra OV-ritten in de drie maanden tijd. Door dit grote succes moesten de ministers voor verkeer en financiën (allebei vertegenwoordigers van een partij die graag bezuinigt) onder druk van de bevolking een vervolgticket beloven. Dit wordt hoogstwaarschijnlijk een maandabonnement voor 49 euro vanaf voorjaar 2023. Sommige regio’s wilden hier niet op wachten; zo introduceerde Berlijn in oktober al een eigen 29-euro-ticket. Nu er zoveel aandacht is voor het reizen met OV, schijnt er opeens heel veel mogelijk te zijn.

Minder files

In Duitsland werd gehoopt dat automobilisten na deze kennismaking met het OV zouden worden geprikkeld om voortaan vaker de auto te laten staan. Hoewel de langetermijneffecten nog niet bekend zijn, was in de zomermaanden inderdaad een verschuiving van de auto naar het OV zichtbaar. Zo schat het Duitse verbond van vervoerders (VDV) op basis van enquêtes dat er 10% minder autoritten plaatsvonden. In meerdere grote steden namen de files behoorlijk af. Daarbij had (volgens de enquêtes) 47% van de zomerse OV-reizigers voorheen nooit of nauwelijks eerder de bus of trein gekozen. Maar liefst 43% van de 9-euro-reizigers gaf aan dat zij het ticket kochten juist omdat zij de auto graag wilden laten staan. Overigens is dit niet alleen vanwege de voordelige prijs. Duitsland staat bekend om zijn ingewikkelde ‘tariefjungle’ die het reizen over de grens van een tariefregio lastig maakt. 76% van de ticketgebruikers roemden dan ook het feit dat ze alle regionale bussen en treinen op één ticket konden gebruiken.

Goedkoop is niet alles

Rover roept het vaak: een goed product verkoopt zichzelf wel. Een slecht product doet dit niet. Dit was ook in Duitsland te zien. Zo gaf 33% van de enquêtedeelnemers die geen gebruik maakte van het ticket aan dat zelfs voor maar 9 euro het OV niet aantrekkelijk genoeg was. Dit speelt vooral in landelijke gebieden met slechte verbindingen. Met buslijnen die vaak maximaal één keer per uur rijden, onbetrouwbare aansluitingen en lange reistijden zou het OV in veel regio’s ook gratis geen alternatief voor de auto zijn. Veel plattelandbewoners verweten de politiek daarom dat alleen de stedeling van het ticket zou profiteren (‘Großstadtpolitik’). Stedelijke regio’s daarentegen kregen met het tegenovergestelde probleem te maken: op de drukke verbindingen en op toeristische routes raakten de treinen zo overvol met 9-euro-reizigers dat niet iedereen kon instappen en vertragingen ontstonden. Voor vaste reizigers, reizigers met een beperking of reizigers met kinderwagens werd het reizen een stuk minder prettig. Daarmee dient zich de vraag aan: wordt met het 9-euro-ticket en opvolgers niet veel geld verspild dat op een andere plek noodzakelijker is? Kun je niet beter flink investeren in het aanbieden van een beter product, zodat er zelfs zonder een extra laag prijskaartje veel reizigers gewonnen kunnen worden?

Is het negen-euro-ticket wel rechtvaardig?

Groot voordeel van goedkoop OV is dat het de mobiliteit van iedereen verbetert en het ook mensen met minder financiële draagkracht makkelijker maakt om deel te nemen aan de maatschappij. Tijdens de zomermaanden daalde in Duitsland het aantal zwartrijders. Dat doet vermoeden dat het OV voor bepaalde groepen normaal te duur is. Tegelijk werd met het 9-euro-ticket ook geld gestoken in reizigers die dit helemaal niet nodig hadden. En dan zijn er nog de reizigers die met enige jaloezie toezien hoe anderen voor 9 euro reizen, terwijl zij de volle mep betalen omdat zij nu eenmaal afhankelijk zijn van een intercity. Bovendien trok het goedkope ticket ook fietsers en voetgangers naar de trein en verleidde het treinreizigers om nog een paar ritten te maken die zij anders niet gemaakt zouden hebben. Fijn voor hen, maar geen gewenst effect, want de treinen werden weer voller en het leverde de samenleving niets op. 

Mogelijkheden voor Nederland 

Zouden goedkope tickets er in Nederland voor zorgen dat meer reizigers kiezen voor duurzaam vervoer? De provincie Brabant voerde in 2008 de speciale groene strippenkaart in, waardoor reizigers slechts 60 tot 90 cent betaalden voor een busrit. De proef werd uiteindelijk niet gezien als een succes: busreizigers gingen meer reizen, de automobilist bleef weg. In november 2022 bleek uit onderzoek van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid dat goedkope tickets vooral zouden leiden tot meer OV-gebruik door fietsers, voetgangers en OV-reizigers. Voordat automobilisten kiezen voor duurzaam vervoer, moet het OV simpelweg een beter alternatief worden. Net als in Duitsland zijn er in Nederland veel gebieden waar het dit nu niet is. De huidige ingekrompen dienstregelingen en verdwenen nachtbussen maken dit er niet beter op. Kortom: eerst moet de basis op orde.

De keuze om intussen de OV-tarieven flink te verhogen kan bij Rover op weinig begrip rekenen. Dat flinke prijsstijgingen mensen wegjagen is een feit. En nóg minder reizigers is het laatste dat het Nederlandse OV nodig heeft. In Duitsland zien we nu dat er dankzij de goedkope tickets in ieder geval veel positieve aandacht is geweest voor het OV. Dat kunnen we in Nederland ook zeker gebruiken.