Opinie: tienduizenden auto’s erbij in Haarlem?

In Haarlem loopt de discussie over bussen in het centrum hoog op. Actieplatform Bus-kruit en ‘De Stekker in Haarlem’ willen bussen bannen uit het centrum en ‘hubs’ inrichten aan de rand van de stad. Een dodelijk plan voor het Haarlems openbaar vervoer. Een aan Bus-kruit verbonden stedenbouwkundige pleit zelfs voor het afschaffen van het centrale station in Haarlem. Léon Tebbens van Rover-Haarlem schreef er onderstaand opiniestuk over.

Tienduizenden auto’s erbij in Haarlem. Dat gaat gebeuren als alle bussen uit het centrum van de stad geweerd worden, zoals actiegroep Bus-kruit wil. En het worden er natuurlijk nog veel, veel meer als station Haarlem wordt afgeschaft als OV-knooppunt. En dan hebben we nog duizenden nieuwe bewoners van Haarlem Zuid-West, waar nu duizenden nieuwe woningen worden gebouwd maar goed OV ontbreekt. Ook deze nieuwe inwoners kunnen dan straks niet anders dan de auto pakken naar hun werk in Amsterdam, dwars door de binnenstad van Haarlem.

Haarlem staat met twee projecten op een belangrijk beslispunt: de plannen voor de spoorzone in Zuid-West en de plannen voor het knooppunt Houtplein, waarbij er busvervoer door de stad rijdt. Kiezen we voor meer autoverkeer of juist voor ruimte voor wandelen, fietsen en OV? Wat levert op lange termijn een leefbare stad op? Het wordt tijd dat discussie gaat gevoerd worden door mensen die echt verstand hebben van bereikbaarheid. Begrijpelijk dat er bij dit soort onderwerpen veel emoties en meningen zijn, die nu de boventoon voeren. Maar om tot echte oplossingen te komen moeten we vooral naar de feiten en data kijken.

De feiten

1.  Dagelijks gaan zo'n 8000 Haarlemmers, vanuit het centrum en de wijken ernaast, met de bus naar hun werk in en rond Amsterdam. Dat zijn Haarlemmers die werken in Amsterdam en zo sneller op hun werk zijn dan met de auto in de file op de A9. Zij werken bijvoorbeeld op de Zuid-as of in de Bijlmer. Je ziet dan ook veel aktetassen en laptoptassen. Het OV is dus een aanwinst voor de stad.

2.  In 2001 reden ongeveer evenveel bussen via het Houtplein als nu, namelijk ongeveer 100 bussen per uur in de spits. Niet dat ik met deze vergelijking de overlastgevoelens wil wegnemen, echter van een explosieve toename is in het geheel geen sprake. Wél flink toegenomen is het autoverkeer: er rijden nu maar liefst 500 auto's per spitsuur over het Houtplein: dat is een verdubbeling ten opzichte van 2001. Het is kortom  druk geworden op Houtplein en in de Tempeliersstraat. Niet door de 100 bussen, maar door de 500 auto’s per uur.

3.  De Haarlemse busreizigers komen bijna allemaal (80-90% van de buspassagiers) te voet naar de bushaltes. We hebben dat uitgezocht voor het Houtplein: van de 4000 dagelijkse instappers komen er 3600 te voet. Het idee dat men massaal op de fiets komt klopt dus helemaal niet. Je kunt dat zelf ook makkelijk zien, er zijn tenslotte maar zo'n 200 fietsenrekken rondom het plein voor 4000 instappers. Bij de andere haltes in het centrum is dit niet anders.

4.  Ten slotte worden komende jaren de bussen vervangen door elektrische bussen (bestuursakkoord Zero Emmissie OV 2025), dus heel stil en schoon. Lijn 2 rijdt nu al elektrisch.

Alle bussen de stad uit?

Wat zou er nu gebeuren als we alle bussen gaan weren uit de stad? Op weg naar je werk dien je dan eerst naar een OV-opstappunt buiten de stad te gaan om daar je reis naar Amsterdam te beginnen. Zullen de 8000 binnenstadbewoners de fiets of een klein busje pakken naar dat opstappunt? Ik denk geen van beide. Overstappen is namelijk dodelijk voor de reisbereidheid. Overstappen vindt niemand fijn: het is gedoe en brengt onzekerheid, dat schrikt mensen af. Voor elke overstap rekent NS daarom 15 minuten psychologische strafpunten bovenop de overstaptijd. Als je bijvoorbeeld vanuit Haarlem naar je werk in Amsterdam reist, duurt dat van deur tot deur al gauw 45 minuten. Door een overstap wordt deze reis gevoelsmatig 15 minuten langer. Dus 60 minuten. Daarbovenop komt dan nog de echte overstaptijd. En dat is te lang: de afknapgrens voor OV is 45 minuten. Lijkt een reis door de overstap langer, dan kiezen mensen voor de auto. Zelfs met files. Dat is onderzocht door de Metropoolregio.
Het overstapplan van Bus-kruit gaat kortom niet werken. Zou u als automobilist bereid zijn om eerst met de fiets of een busje naar een plek buiten te stad te reizen waar uw auto staat geparkeerd?

Met het Buskruitplan stappen de inwoners van het centrum en de wijken eromheen over op de auto. Dan krijgt de binnenstad er dus 8000 auto's bij in de spits. En als Station Haarlem met 50.000 vooral lopende en fietsende instappers wordt afgeschaft, dan gaan die Haarlemmers ook de auto pakken.

Woningbouw zorgt voor nog meer auto’s

En dan de bouwplannen in Haarlem Zuid-West. Hier komen 2100 nieuwe woningen, zonder goed openbaar vervoer. Het woonwijkje De Remise is weliswaar al klaar, maar de grootschalige bouw op Plaza West (het oude postsorteercentrum) en langs het spoor naar Leiden (Spoorzone) moet nog beginnen. Zonder OV kunnen de duizenden nieuwe inwoners straks niet anders dan de auto pakken om naar het werk in Amsterdam te gaan. Kunnen de oost-west wegen in de binnenstad en Haarlem-Zuid die duizenden extra auto’s wel aan? En willen we dat qua leefbaarheid wel? Is er kans op files op de nu al drukke spoorwegovergangen waardoor er vanuit veiligheid tunnels nodig zullen zijn?

Oplossingen voor Haarlem in de metropoolregio

De oplossingen liggen voor de hand als je uitzoomt en verder kijkt dan de Haarlemse postzegel. Dan zie je een Haarlem dat slechts met één spoorlijntje verbonden is met Amsterdam. Amsterdam, niet alleen de buurstad maar gelijk de hoofdstad van Nederland met 180.000 hoogwaardige werkplekken. Dan zie je ook dat Haarlem-Schalkwijk geen rechtstreekse (snelle) busverbinding heeft met Amsterdam, waardoor (dubbeldekker)bussen vanuit het centrum deels lege stoelen hebben totdat de Schalkwijkers opstappen. Tot slot heeft Haarlem Zuid-West geen goede OV-verbinding met Amsterdam.

Mijn voorstellen zijn:  

1. Realiseer een nieuw station in Haarlem Zuid-West, in de buurt waar nu de Karwei staat. Er is daar ruimte, zeker als het oude, ongebruikte rangeerterrein verkleind wordt. Met al die nieuwe woningen is een station zeer kansrijk.

2. Laat een nieuwe R-NET snelbus rijden vanuit Schalkwijk. Ook dit is kansrijk, omdat in het MRA-onderzoek naar reistijden al bleek dat Schalkwijkers te slecht OV hebben naar Amsterdam. Uiteraard wordt de nieuwe bus dan elektrisch, net zoals alle andere bussen de komende jaren.

3. Kijk of er een snelbus kan komen vanaf station Haarlem station naar de Zuid-as. Zodat er een directe verbinding komt die niet via het Houtplein hoeft te rijden.

4. Zorg voor verdubbeling van het spoor tussen Haarlem en Amsterdam. Laat treinen verder rijden dan Amsterdam Centraal, zodat er een snelle en rechtstreekse treinverbinding komt met de werkgebieden rondom station Amstel en de Bijlmer 

5. Daarnaast is het goed om te gaan nadenken over een tram door de binnenstad. Uit onderzoek van de statenleden van Noord-Holland blijkt dat de exploitatie van een tram op de route van lijn 300 nu al goedkoper is dan de huidige bussen. Maak concrete plannen en ga lobbyen bij het rijk en de (metropool)regio voor investeringsgeld.

Steden in Nederland ontdekken dat hun inwoners behoefte hebben aan meer ruimte voor verblijven, wandelen en fietsen. Dat kost echter veel ruimte. Die ruimte komt beschikbaar als de rol van de auto wordt teruggedrongen. Voor woon-werk verkeer naar de regio hebben mensen dan het OV als alternatief nodig. Rechtstreeks en op loopafstand zodat de reistijd beperkt blijft. Ook voor wie in de stad wil eten, shoppen en cultuur snuiven, is sterk regionaal OV tot in de stad nodig. In 2010 kwam al 30% van de Haarlemse winkelbezoekers met het OV en slechts 22% per auto. Goed voor de leefbaarheid, de ruimte en de economie.

Blazen we het binnenkort elektrische OV op en laten we de stad verstopt raken met auto’s ? Dat is de vraag waar we als Haarlem voor staan.

Hopelijk kijken we verder dan de Haarlemse postzegel en de proefballonnetjes. Ik roep het Haarlemse bestuur en de raadsleden dan ook op lef en ambitie door te gaan met een groen en bereikbaar Haarlem volgens de Structuurvisie. Dan wordt gekozen voor échte oplossingen zodat inwoners en ondernemers genieten van een goede bereikbaarheid door goed OV. En als we al iets naar de rand van de stad willen verbannen, laten we eerst maar eens beginnen met de vele auto’s die de binnenstad verstoppen.

Léon Tebbens
Adviseur Openbare Ruimte & Mobiliteit 
Reizigersvereniging Rover afdeling Haarlem