40 jaar buurtbus: meer dan alleen een busje!

De buurtbus vierde in 2017 zijn 40-jarig jubileum. Een leuke gelegenheid om een aantal buurtbusvrijwilligers aan het woord te laten.

Wie aan een buurtbus denkt, denkt aan een klein busje op het platteland. Het busje rijdt een vaste route volgens een vaste dienstregeling en wordt bestuurd door een vrijwilliger. De gebruikers zijn over het algemeen erg tevreden. Helemaal juist! Toch is een buurtbus veel meer. Op 28 september 1977 reed de eerste dienst tussen Lekkerkerk en Gouda als vervanging van een buslijn die vijf jaar eerder was opgeheven. De buurtbus is een vast gezicht in het OV-landschap gebleven en wordt zelfs steeds belangrijker in het OV-netwerk. Vier reizigers die actief zijn op verschillende plaatsen in het buurtbuswezen vertellen er meer over.

Kees van de Pol in Zuid-Beveland
Kees van de Pol is opgeleid tot verkeerskundige, maar kwam in het onderwijs terecht. Na zijn pensionering pakte hij zijn oude hobby weer op en werd o.a. actief bij Rover. Hij neemt deel aan het Overleg Platform Openbaar Vervoer (OPOV ), het Zeeuwse reizigersoverleg. In heel Zeeland reden in 2013 veel vaste OV -lijnen met kleine busjes. Aan de vooravond van een enorme bezuiniging van 20% op de exploitatiebijdrage aan het Zeeuwse busvervoer stelden de vervoerders Connexxion en Veolia voor om deze te vervangen door buurtbussen, wat ook grotendeels gebeurde. Zo raakte Kees ook betrokken bij de buurtbussen op Zuid-Beveland, als planner en chauffeur.

Achter de Bevelandse buurtbussen zit een buurtbusvereniging, zoals bij elke buurtbus. Die is verantwoordelijk voor het dagelijkse reilen en zeilen van de buurtbus en krijgt daarbij ondersteuning van de vervoerder. Die laatste stelt o.a. het busje ter beschikking en plaatst de halteborden. De vereniging zorgt ervoor dat er genoeg vrijwilligers zijn. Kees vertelt dat zij zo veel mogelijk in de buurt van de buurtbusroutes worden gezocht. Op Zuid-Beveland gebeurt dit niet alleen door advertenties, maar ook door je als buurtbusvereniging te laten zien op dorpsactiviteiten zoals een braderie. Het zorgt ervoor dat de buurtbus ook echt iets van de buurt is en blijft. Met medewerking van het UWV lukt het ook om langdurig werklozen werkervaring te laten opdoen. Uit het budget dat de buurtbusvereniging van de provincie ontvangt, krijgen de chauffeurs een reiskostenvergoeding en organiseert de buurtbusvereniging activiteiten om de saamhorigheid te bevorderen. Buurtbuschauffeurs rijden over het algemeen één dagdeel in de week en kunnen een voorkeursdagdeel opgeven. Kees zorgt ervoor dat de chauffeurs worden ingepland en regelt een vervanger bij ziekte of vakantie. Dit werk moet soms op heel korte termijn gebeuren, als een chauffeur zich ‘s ochtends ziekmeldt en hij dezelfde middag moest rijden. In dat opzicht is de buurtbusvereniging gewoon een klein vervoerbedrijfje!

Kees rijdt ook zelf. ‘Je ervaart dan hoe het is om de dienstregeling goed te laten verlopen, hoe je omgaat met vertraging, wat je reizigers vertelt. Misschien moet je een halte overslaan.’ Hij geeft aan dat je wat meer begrip krijgt voor vervelende beslissingen die vervoerders soms moeten nemen bij verstoringen van de dienstregeling. Het komt soms voor dat je tijdens een dagdeel rijden helemaal geen passagiers hebt. Dit moet je volgens Kees accepteren; de meeste buurtbuslijnen rijden immers door dunbevolkte streken. Het andere uiterste komt ook voor: meer reizigers dan je plaatsen hebt.

Ludolf Maat in Noord-Holland
Ludolf Maat is op een heel ander terrein bezig met buurtbussen. Als secretaris van het reizigersoverleg in Noord-Holland onderhoudt hij de contacten met de diverse buurtbusverenigingen. Daarvoor is een koepel van buurtbusverenigingen opgericht, Omni. Het reizigersoverleg neemt deel aan bijeenkomsten van Omni en bij het reizigersoverleg zit een vertegenwoordiger van Omni als waarnemer. En natuurlijk heeft Ludolf ook contact met de afzonderlijke buurtbusverenigingen.

Een van de belangrijke taken van het reizigersoverleg is het adviseren over de dienstregeling van de bussen. De provincie, vervoerder Connexxion en het reizigersoverleg zien de buurtbussen als gewoon OV. De dienstregelingen maken daarom gewoon deel uit van de adviesvraag voor de nieuwe dienstregeling. Ludolf: ‘De buurtbusvereniging stelt meestal zelf de route en de dienstregeling op. De vervoerder controleert en de provincie keurt goed. Het reizigersoverleg bespreekt ideeën voor verbeteringen van de buurtbus met de betreffende vereniging. Die beslist zelf of ze voorstellen van het reizigersoverleg overneemt.’ Het reizigersoverleg is ook weleens betrokken bij het opzetten van een complete nieuwe buurtbus. Maar het overleg gaat niet zelf op zoek naar chauffeurs en bestuursleden voor de vereniging.

Volgens Ludolf stijgt het aantal reizigers in de buurtbussen sterker dan in de gewone lijnbussen in Noord-Holland. De grote betrokkenheid van de vrijwillige buurtbuschauffeurs die uit de buurt zelf komen en hun directe contact met de reizigers spelen daarbij wellicht een grote rol. Ook de gemeenten in Noord Holland zijn betrokken bij de buurtbussen die in hun gemeenten rijden. Ludolf roemt ook de vaste dienstregeling van de buurtbus. ‘Je hoeft niet vooraf te bellen, zoals bij belbussen en flexbussen.’ Ook in Noord-Holland komt het weleens voor dat er meer dan de maximaal toegestane acht passagiers mee willen. Dan moeten er reizigers blijven staan. Veel chauffeurs vinden dit verschrikkelijk.

Lou Bommer in Waterland
Lou Bommer is voorzitter van de vereniging Buurtbus Waterland en werkt daarnaast zelf ook als vrijwillig chauffeur. De vereniging bestaat sinds 2015 en houdt zich bezig met alles wat er komt kijken bij de organisatie van een buurtbus zoals het werven van vrijwillige chauffeurs, zorgen voor vervanging zodat de bus kan blijven rijden bij ziekte van de geplande chauffeur, het vaststellen van een route en een dienstregeling in overleg met vervoerder en gemeente. Buurtbus Waterland verbindt met lijn 419 onder de vlag van vervoersbedrijf EBS diverse kernen in Waterland-Oost zoals Broek in Waterland, Zuiderwoude, Monnickendam en Ilpendam. EBS zorgt voor het onderhoud van de bus en het voorhanden houden van een reservebus, tevens plaatst de vervoerder haltepalen met vetrektijden op de juiste plaatsen. Maar wat de buurtbuschauffeurs betreft komt het niet zo precies met de in- en uitstapplekken, volgens Lou is de mogelijkheid om passagiers op de route in of uit te laten stappen tussen de haltes nu juist het leuke van een buurtbus: zo is het bijna vervoer van deur tot deur. Het kleinschalige van een buurtbus maakt dit zo flexibel. En gezellig, want door het kleinschalige ga je ook "vaste klanten" herkennen. Buurtbus 419 kwam niet in de plaats van een reguliere busdienst maar als aanvulling, waardoor de aanloopperiode best moeizaam verliep. Maar inmiddels is het aantal passagiers en de waardering stijgende, mede dankzij het aanpassen van de route en de dienstregeling sinds december 2016, waarmee ook de frequentie omhoog is gebracht naar een anderhalfuursdienst.

Lou Bommer ziet een belangrijke rol voor de buurtbus in de toekomst: ‘ik denk dat door bezuinigingen op het OV steeds meer buslijnen zullen worden opgeheven en mogelijk vervangen worden door buurtbussen. Voor vervoerders misschien een methode om concessies te verkrijgen en
voor reizigers een uitkomst’. Lou wil dat dit ook door de politiek erkend wordt want in tegenstelling tot Kees van de Pol, heeft hij geen goede ervaringen met medewerking krijgen van het UWV. En dat terwijl mensen die een uitkering van het UWV krijgen, best werkzaamheden als vrijwillig buurtbuschauffeur zouden kunnen verrichten: ‘deze mensen willen deelnemen aan de "participatiemaatschappij" en worden daar vervolgens voor gestraft met een financiële korting op hun uitkering’. Wel maakt Lou zich zorgen om “broodroof” van betaalde chauffeurs.

Hans Reijnen in regio Ermelo
Hans Reijnen is voorzitter van de Buurtbus in de Regio Ermelo en is zelf betrokken bij lijn 509 naar Nijkerk via Achterveld, Leusden, Hoevelaken en Nijkerkerveen. Hij houdt zich al 24 jaar bezig met deze buurtbus; was in 1993 betrokken bij de oprichting en reed de eerste rit op 2 januari 1994. Buurtbus Ermelo buigt zich over onder meer dienstregeling, routewijzigingen en chauffeursplanning voor twee voltijd rijdende bussen en een spitsbus die in de wintermaanden twee ritten uit Barneveld versterkt. Roosters opstellen voor de beide bussen betekent het vullen van 17 chauffeursdiensten per bus per week. In de winter komen daar nog 5 diensten bij. Daarnaast wordt een website en Facebookpagina bijgehouden. Twee keer per jaar vindt er binnen de concessie overleg plaats met alle buurtbusverenigingen, vervoerder Keolis en de provincie Gelderland. De waardering in provincie Gelderland voor de buurtbussen is groot volgens Hans, maar vanuit de gemeentes is er minder contact. ‘De buurtbus heeft een duidelijke meerwaarde’, stelt Hans.’ Zeker omdat wij de vervanging waren van vraagafhankelijk vervoer, een belbus, die niet gebruikt werd. Op basis van een vaste dienstregeling biedt de buurtbus zekerheid voor de potentiele passagier’. Hans roemt het contact met passagiers en het informele karakter van een buurtbus die ook buiten de officiële halteplaatsen mag stoppen.

Net als Lou Bommer ziet Hans Reijnen kansen als het UWV zich minder star zou opstellen. ‘Mensen die (tijdelijk) buiten het arbeidsproces staan, zijn vaak wel heel goed in staat zijn om een buurtbus te besturen en daarmee met mensen (passagiers) om te gaan. Dit kan ook een stap zijn naar re-integratie. Het UWV is echter in bijna heel Nederland star in het geven van (geen) toestemming tot het doen van dit soort vrijwilligerswerk’. In tegenstelling tot Lou maakt Hans zich geen zorgen om “broodroof”: ‘Ik hoop dat een vakorganisatie als de FNV nu eens afstapt van het idee dat de buurtbus voor werkverdringing zorgt. Dat is niet het geval’.

Meer lezen over de buurtbus? Zie ook dit artikel van OV-Magazine.